Vụ việc cụ ông Trần Văn Thêm (81 tuổi, ở xã Yên Phụ, huyện Yên Phong, Bắc Ninh) chịu án oan tử hình hơn 40 năm về trước, do bị cáo buộc liên quan đến vụ giết người, cướp tài sản trong một chòi cắt tóc ven đường huyện Tam Dương (tỉnh Vĩnh Phú cũ), một lần nữa cho thấy những sai sót nghiêm trọng của các cơ quan tố tụng. Sau nhiều năm mang tiếng giết người, sáng nay (11/8), ông Thêm mới được cơ quan chức năng xin lỗi công khai.

Không riêng ông Thêm, nhiều người cũng chịu cảnh khổ sở, gia đình tan nát vì án oan.

Chiếc đồng hồ oan nghiệt

Ông Bùi Minh Hải là cán bộ xã Long Tân, huyện Nhơn Trạch, Đồng Nai. Chiều tối 24/1/1998, ông ra thị trấn Long Thành dự tiệc tất niên với bạn và mang chiếc đồng hồ hiệu Seiko của con đi sửa. Trên đường quay về nơi làm thêm buổi tối, do say rượu nên ông té ngã và làm rơi chiếc đồng hồ bên vệ đường.

Sáng hôm sau, ông quay lại tìm nhưng không thấy. Cũng trong thời điểm ấy, người dân phát hiện thi thể chị Dung bị giết hại trong tình trạng trên người có nhiều vết đâm, áo bị vén lên ngực.

Gần hiện trường, cảnh sát thu giữ được chiếc đồng hồ Seiko. Chiều cùng ngày, ông Hải bị công an bắt giữ vì bị tình nghi là thủ phạm giết chị Dung, giấu xác nạn nhân gần nơi chiếc đồng hồ bị đánh rơi.

Ông Bùi Minh Hải. Ảnh: Tiền Phong.

Suốt quá trình điều tra và xét xử, ông Hải một mực kêu oan và đưa ra các bằng chứng ngoại phạm.

Tháng 11/1998, trong phiên xét xử sơ thẩm của TAND tỉnh Đồng Nai, VKSND cùng cấp khẳng định ông Hải chính là thủ phạm trong vụ giết người, cướp của, hiếp dâm và đề nghị mức án tử hình với bị cáo. Tuy nhiên, tòa đã tuyên phạt ông Hải mức án chung thân.

Thời gian chờ xử phúc thẩm vụ án, trên địa bàn huyện Nhơn Trạch tiếp tục xảy ra vụ án giết người, hiếp dâm mà nạn nhân là một bé gái. Quá trình điều tra, cơ quan chức năng bắt giữ thủ phạm Nguyễn Văn Tèo. Tèo đồng thời khai còn giết chị Dung.

Ngay sau đó, VKSND tỉnh Đồng Nai quyết định trả tự do cho ông Hải mà không cần chờ tòa xét xử phúc thẩm. Sau 16 tháng ngồi tù, ông Hải sụt mất 8 kg. Ông được bồi thường 59,9 triệu đồng cho việc bị kết án oan. Có 11 cán bộ của cơ quan pháp luật liên quan, thụ lý vụ này bị đình chỉ công tác hoặc cách chức.

Án oan hiếp dâm ở Đồng Nai

Không được may mắn như ông Hải, ông Trần Văn Chiến (quê Tiền Giang) chỉ được minh oan sau khi đã chấp hành xong bản án tù chung thân về tội Giết người.

Tai họa ập xuống gia đình ông Chiến vào một ngày giữa tháng 5/1979, khi trưởng công an xã Tân Điền, huyện Gò Công Đông bị giết. Hôm đó, ông Chiến đang ở cùng người thân thì nghe tiếng kêu thất thanh bên ngoài rồi thấy Trần Văn U, người cùng xã, chạy qua nói “tao vừa giết thằng Sên”, rồi vụt mất. Tuy nhiên, 2 ngày sau ông Chiến cùng một số người khác trong xóm bị bắt với cáo buộc phạm tội Giết người.

Ông Trần Văn Chiến. Ảnh: Pháp luật Việt Nam.

Cũng như quá trình điều tra, trong phiên xử sơ thẩm giữa tháng 3/1980 của TAND tỉnh Tiền Giang, ông Chiến không nhận tội và khẳng định hung thủ của vụ án là Trần Văn U. Tuy nhiên, tên này bỏ đi biệt tích và không có cách nào chứng minh mình bị oan, nên ông Chiến vẫn bị tòa tuyên mức án chung thân. Sau hơn 16 năm ngồi tù, đến tháng 8/1995 ông được tại ngoại.

Hai năm sau ngày ông Chiến ra tù, Trần Văn U -  kẻ sát hại vị công an xã của gần 20 năm trước mới xuất hiện và bị bắt. Tại phiên tòa ngày 5/7/2001, U khai chỉ một mình gây án, không liên quan gì đến ông Chiến.

Cuối năm 2004, ông Chiến được TAND tỉnh Tiền Giang đền bù oan sai 252 triệu đồng.

Được rửa oan sau 2 lần bị tuyên án tử hình

Năm 2003, công an truy quét một đường dây mua bán, vận chuyển 300 bánh heroin xuyên quốc gia tại tỉnh Tây Ninh. Anh Nguyễn Minh Hùng (quê Tây Ninh) bị bắt giam và quy kết là mắt xích trong đường dây này. Theo sổ giao hàng và lời khai của "bà trùm" cầm đầu đường dây, anh Hùng bị  buộc tội về hành vi vận chuyển 25 bánh heroin.

Từ đó, anh bị cấp sơ thẩm 2 lần xét xử và tuyên tử hình cùng với 5 người khác. Đến phiên phúc thẩm lần 2 vào tháng 4/2007, tòa phát hiện các chứng cứ buộc tội anh có nhiều mâu thuẫn. Đặc biệt, kẻ đứng đầu đường dây, người từng kéo anh vào vòng lao lý mới phản cung. Bà ta một mực xin tòa minh oan cho Hùng với lý do trước đó khai không đúng sự thật và "không muốn phạm thêm tội ác nữa".

Cũng theo lời khai của bà này, cuốn sổ ghi số lượng, ngày giờ giao nhận hàng của mình đã bị bôi xóa, ghi thêm và trong đó có tên của Hùng ở phía dưới. Việc này là do một nữ điều tra viên của công an Tây Ninh làm. Người này còn khai nhận bị cán bộ điều tra mớm cung nên mới khai anh Hùng có tham gia vào đường dây.

Giữa năm 2008, anh được VKSND Tây Ninh phê chuẩn quyết định "tha bổng" sau hơn 4 năm đằng đẵng chờ đợi công lý trong trại giam và đối diện với bản án tử hình. Anh Hùng được cơ quan chức năng công khai xin lỗi tại địa phương và bồi thường oan sai hơn 100 triệu đồng.

Án oan "vườn điều"

Ông Huỳnh Văn Nén là người duy nhất trong lịch sử tố tụng Việt Nam mang 2 án oan về tội Giết người.

Tháng 4/1998, ông Nén bị cho là dùng đoạn dây thừng làm hung khí giết bà Lê Thị Bông cướp chiếc nhẫn. Hơn 2 năm sau, TAND tỉnh Bình Thuận xử sơ thẩm, tuyên phạt ông tù chung thân về tội Giết người, 3 năm tội Cướp tài sản và 2 năm về tội Cố ý hủy hoại tài sản, tổng hợp hình phạt là tù chung thân.

Ông Huỳnh Văn Nén. Ảnh: Hải An.

Trong thời gian bị điều tra vụ án này, ông Nén và 9 người bên vợ bị cáo buộc giết bà Dương Thị Mỹ trong "kỳ án vườn điều" xảy ra 5 năm trước. Sau 12 năm cơ quan điều tra không buộc tội được các bị can, không tìm ra hung thủ, gia đình ông Nén được minh oan, bồi thường gần một tỷ đồng.

Riêng ông Nén không được giải quyết vì đang thi hành bản án chung thân vì bị cho là giết bà Bông, cướp nhẫn vàng.

Gần 17 năm ngồi tù, cuối năm 2015, Công an tỉnh Bình Thuận đình chỉ điều tra đối với ông Nén sau khi tìm ra hung thủ giết bà Bông. Không lâu sau ông được TAND tỉnh công khai xin lỗi tại địa phương.

Ngay khi được minh oan, ông viết đơn gửi VKSND Tối cao đề nghị xử lý hình sự 14 cán bộ trong ngành công an, VKS, TAND tỉnh Bình Thuận gây oan sai cho ông và 9 thành viên trong gia đình vợ.

Tháng 4/2016, ông Nén đến TAND tỉnh Bình Thuận nộp đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại 18 tỷ đồng vì phải mang 2 án oan về tội Giết người.

Án oan Nguyễn Thanh Chấn

Ông Chấn vướng lao lý từ tháng 8/2003 khi Công an huyện Việt Yên, Bắc Giang cho rằng ông là thủ phạm giết cô hàng xóm Nguyễn Thị Hoan tại thôn Me, xã Nghĩa Trung, huyện Việt Yên. Qua các cấp xét xử, tòa án xác định ông phạm tội giết người, tuyên án tù chung thân. Suốt quá trình bị bắt, xét xử và khi bị kết án, ông liên tục kêu oan.

Vợ ông cũng ròng rã tới nhiều cơ quan công quyền kêu oan cho chồng. Tháng 7/2013, trong đơn gửi VKSND Tối cao, bà cho hay đã tự xác minh được thủ phạm của vụ án là Lý Nguyễn Chung. Xem xét đơn, Cục điều tra VKSND Tối cao đã vào cuộc.

Tháng  11/2013, ông Chấn được VKSND Tối cao tạm tha về nhà sau 10 năm bị bắt. Hai hôm sau, TAND Tối cao trong phiên tái thẩm đã hủy hai bản án kết tội ông Chấn giết người. Vụ án được điều tra lại.

Trước đó ít ngày, Lý Nguyễn Chung ra đầu thú, nhận đã giết chị Hoan để cướp 2 chiếc nhẫn cùng 59.000 đồng. Sau khi điều tra, xác minh, Chung bị bắt giữ và khởi tố về tội Giết người, Cướp tài sản. Đầu năm 2014, ông Chấn chính thức được công nhận vô tội.

Ông Nguyễn Thanh Chấn hiện đã nhận số tiền bồi thường hơn 7 tỷ đồng.