Tăng tuổi nghỉ hưu có làm giảm năng suất lao động?

Liên quan tới đề xuất của Bộ LĐ-TB-XH về điều chỉnh tuổi nghỉ hưu của lao động nam từ 60 tuổi lên 62 tuổi và lao động nữ từ 55 tuổi lên 60 tuổi, ông Nuno Cunha, chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội, Tổ chức Lao động Quốc tế  (ILO) đã chia sẻ về vấn đề này.

Ông Nuno Cunha, chuyên gia cao cấp về an sinh xã hội, Tổ chức Lao động Quốc tế  (ILO).

 Ông Nuno Cunha: Chúng tôi hiểu rằng người dân sẽ không hài lòng với việc tăng tuổi nghỉ hưu, đây là một quyết định khó khăn. Tuy nhiên, nếu nhìn vào số liệu về tuổi thọ trung bình, đặc biệt là tuổi thọ của những người sống từ 60 tuổi trở lên, có thể thấy ngày nay một phụ nữ Việt Nam khi đạt đến tuổi 60 thì có tuổi thọ trung bình đến 81,6. 

Như vậy nếu nghỉ hưu ở tuổi 55, phụ nữ Việt Nam sẽ nhận lương hưu hơn 26 năm. Tưởng tượng là nếu người này bắt đầu tham gia lao động từ 25 tuổi, tối đa có thể đóng được 30 năm (thậm chí ít hơn). Như vậy đóng 30 năm để hưởng lương hưu 26 năm là điều không thể. Do vậy không hề khó khi thấy được thách thức mà hệ thống cần xử lý.

Lần này tình hình càng khó khăn hơn, không chỉ là việc tuổi thọ tăng mà còn ở một yếu tố khác, đó là tỷ lệ dân số lao động trên 1 người già sẽ giảm từ 6,6 xuống còn khoảng 2. Chúng tôi không tưởng tượng nổi hệ thống sẽ tồn tại như thế nào nếu các tham số như tuổi nghỉ hưu không được điều chỉnh.

Hiểu rõ được các thách thức với hệ thống, do vậy, chúng tôi ủng hộ đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu một cách từ từ. 

Theo đề xuất, mỗi năm tăng 3 tháng và bắt đầu tăng từ 2020, nghĩa là đến tận 2024 mới có người phụ nữ đầu tiên nghỉ hưu ở tuổi 56 và đến tận 2028 mới nghỉ ở tuổi 57. Việc tăng tuổi nghỉ hưu từ từ như vậy cho phép người dân và nền kinh tế điều chỉnh theo.

Một vấn đề nữa là vẫn còn sự khác biệt giữa tuổi nghỉ hưu của nam và nữ. Nhiều người nói sẽ là công bằng nếu cho phép phụ nữ nghỉ hưu sớm vì bên cạnh làm việc họ còn thực hiện chức năng chăm sóc gia đình làm họ bận rộn hơn. Một số người cũng cho rằng phụ nữ cần nghỉ hưu sớm vì sức khỏe của họ không bằng nam giới. Những điều trên hoàn toàn sai lầm. Phụ nữ có tuổi thọ cao hơn nam giới. Về nguyên tắc sức khỏe của phụ nữ sau giai đoạn chăm sóc con cái bằng hoặc tốt hơn sức khỏe đàn ông. 

Nếu nghỉ hưu sớm, phụ nữ sẽ có lương hưu thấp hơn (lương hưu của đàn ông) do thời gian đóng góp ít hơn, và thông thường phụ nữ có lương thấp hơn với nam giới (trong cùng công việc), trong khi thực tế là phụ nữ lại sống lâu hơn nam giới. Do vậy cách công bằng nhất là cần phải tiến tới cân bằng tuổi nghỉ hưu nam và nữ, cho phép phụ nữ nghỉ hưu với mức lương hưu cao hơn.

PV: Thời gian qua, có tình trạng lao động bị doanh nghiệp sa thải hoặc buộc phải nghỉ việc ở độ tuổi 35-40 tuổi. Nếu nâng tuổi nghỉ hưu, những đối tượng này sẽ thêm khó khăn và chịu thiệt thòi, thưa ông?

Ông Nuno Cunha: Nếu người lao động bị vắt kiệt sức lực và bị sa thải hoặc buộc nghỉ việc ở độ tuổi 35-40 thì đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu từ hiện nay là 55 và 60 lên 56 và 61 vào năm 2024 sẽ không có tác động gì với vấn đề nêu ở trên. 

Điều mà hệ thống hưu trí có thể hỗ trợ người này là cho phép họ được nhận lương hưu ở độ tuổi 35 và 40. Điều này rõ ràng là không thể. Có các công cụ khác như bảo hiểm thất nghiệp trong trường hợp bị sa thải, tuy nhiên, cũng có các phương thức khác như cải thiện điều kiện việc làm, nâng cao năng lực người lao động, thay đổi phương thức làm việc… 

Việt Nam là một quốc gia có dân số đang già hóa nhanh, do vậy xã hội và nền kinh tế cần quan tâm đến việc sử dụng tiềm năng của từng con người theo cách thức tốt hơn. Rất cần phải đảm bảo điều kiện làm việc thích ứng với thể trạng của con người.

Tôi hiểu rằng mỗi người dân đều có mối quan tâm và họ đều lo lắng khi tuổi nghỉ hưu tăng. Tuy nhiên, chúng ta cần phải hiểu rõ tác động của những thay đổi này là gì và các vấn đề về cơ cấu đòi hỏi phải có các cải cách hoặc các chính sách khác, nhưng nó không liên quan nhiều đến vấn đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu ở mức từ từ như vậy.

PV: Theo ông, chúng ta cần nhìn nhận ra sao về bài toán cân đối giữa tăng năng suất lao động và tăng tuổi nghỉ hưu?

Ông Nuno Cunha: Tôi không nghĩ rằng có bằng chứng cho thấy tăng tuổi nghỉ hưu sẽ làm ảnh hưởng đến nền kinh tế. Chúng tôi không nghĩ cứ nhất thiết là người già có năng suất lao động thấp. Chúng ta có thể điều chuyển họ đến các công việc thích hợp, tuy nhiên hãy nhìn vào vấn đề theo cách này: Người trẻ sẽ được đào tạo như thế nào nếu không có người già tích lũy và chia sẻ kinh nghiệm. Chúng ta cần hướng người già đến các công việc có thể chia sẻ kiến thức và đến các công việc họ có thể sử dụng kinh nghiệm của mình. 

Đặc biệt trong đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu từ từ như hiện nay, có thể sẽ không thấy những tác động đến năng suất lao động. Năng suất đúng là một yếu tố quan trọng cho tương lai của một quốc gia và chắc chắn sẽ có các chính sách xử lý vấn đề này. 

Với cơ cấu dân số già hóa như hiện nay, Việt Nam sẽ thiếu lực lượng lao động trong tương lai và việc tăng tuổi nghỉ hưu chính là một phương cách đối phó với thách thức này.

PV: Xin cảm ơn ông!/.